İyonlaştırıcı radyasyonla yapılan çalışmalarda güvenilir sonuç elde etmek ve radyasyonun zararlı biyolojik etkilerini ifade edebilmek için radyasyon miktarının (dozunun) ya da etkilerinin bilinmesi yani ölçülmesi gereklidir. Radyasyon miktarının ölçülmesinde kullanılan iki farklı birim seti vardır. Bunlar klasik sistem ve SI’dır (Le Système International d'Unités). Bu birim setleri aktivitenin, ışınlanma dozunun, soğrulan dozun, soğrulan doz hızının, eşdeğer dozun ve etkin dozun birimlerini içerir. Bu birimler aşağıda açıklanmıştır ve birimlerin tanımında kullanılan örnekler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
|
|
Bir radyoaktif maddenin birim zamandaki bozunma sayısına aktivite denir.
Klasik Birim : Curie (Ci)
SI Birim : Becquerel (Bq)
1 Ci = 3,7x10-7Bq
1 Ci = 37 GBq
Işınlanma düzeyi, radyasyonun belirli bir ortamda (hava)atomları iyonlaştırma (iyonizasyon meydana getirme) özelliğine dayanan bir ölçüdür ve elektromanyetik radyasyon için tanımlanmıştır.
Klasik Birim : Röntgen (R)
SI Birim : Coulomb/kg (C/kg)
1 C/kg = 3876 R
1 R = 2,58x10-4
Radyasyon enerjisinin ortamda iyonizasyon nedeniyle enerji olarak depolandığı miktara soğrulan doz denir.
Klasik Birim : rad (Radiation Absorbed Dose)
SI Birim : Gray(Gy)
1 Gy = 100 rad
1 rad = 0,01 Gy
Birim zamanda soğrulan doz miktarına soğrulan doz hızı denir.
Klasik Birim : rad/sn, mrad/saat vb.
SI Birim : Gy/sn, mGy/dakika vb.
Soğrulan doz ile kalite faktörünün çarpımıdır.
Klasik Birim : Rem (Röntgen equivalent man)
SI Birim : Sievert (Sv)
1 Sv = 100 rem
1 rem = 0,01 Sv
Farklı radyasyon türlerinin biyolojik etkilerinin farklı olması nedeniyle, radyasyonun doku üzerindeki biyolojik etkisini hesaplamak için her radyasyon türü ve enerjisi için bir kalite faktörü (Q) tanımlanmıştır. Çeşitli radyasyon türleri için kalite faktörleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
|
Radyasyon Türü |
Kalite Faktörü (Q) |
|
χ ışınları |
1 |
|
γ ışınları |
1 |
|
β ışınları |
1 |
|
α ışınları |
20 |
|
Elektronlar |
1 |
|
Protonlar |
2 |
|
Nötronlar |
5-20 |
Aynı miktarda radyasyona maruz bırakılan doku ve organlardaki etkiler farklıdır. Bu yüzden doku ve organ ağırlık faktörleri (WT ) belirlenmiştir. Doku ve organ ağırlık faktörleri alttaki tabloda verilmiştir.
|
Doku veya Organ |
WT |
|
Testisler |
0,20 |
|
Kolon |
0,12 |
|
Kemik İliği |
0,12 |
|
Akciğer |
0,12 |
|
Mide |
0,12 |
|
Mesane |
0,05 |
|
Meme |
0,05 |
|
Tiroid |
0,05 |
|
Karaciğer |
0,05 |
|
Deri |
0,01 |
Aşağıdaki tabloda radyasyon birimleri ve bu birimlerin SI ve klasik birim setleri için dönüşümleri gösterilmiştir.
|
Terim |
Birim |
Dönüşüm |
|
|
Klasik Sistem |
SI Birim |
||
|
Aktivite |
Curie, Ci |
Becquerel, Bq |
1 Ci =3,7x10-7 Bq 1 Ci = 37 GBq |
|
Işınlanma düzeyi |
Röntgen, R |
Coulumb/kilogram C/kg |
1 C/kg = 3876 R 1 R =2,58x10-4 |
|
Soğrulan Doz |
Radiation Absorbed Dose, rad |
Gray, Gy |
1 Gy = 100 Rad 1 rad = 0,01 Gy |
|
Doz eşdeğeri |
Röntgen equivalent man, rem |
Sievert, Sv |
1 Sv = 100rem |
